Вершалінскі рай - Страница 28

К оглавлению

— Масціцкі загадаў, а архірэй заадно з ім!

— Вядомо. Разам чаі распіваюць на балях ды на курортах вылежваюццо!

— Трэцюю ўжэ чэркву ў Гродне нявечаць!..

— Каля Хэлмна і Седлец — пяцьсот штук, дзеду, іх закрылі, а свяшчэнікам рукі і ногі паламалі!..

— Калі гэтак пойдзе, ніводнай не застанецца!

— Гэтаго і хочуць! Паслухай, што народ ужэ спявае:

Гора наша, гора, як на свеце жыці,
У цэрквах праваслаўных не будуць служыці!..

— Ужэ пад татарынам было лягчэй! Татарын той, кажуць, хоць веры не чапаў!

— Цяжко нам, Ілья, прыйшлі да цябе скардзіцца, во!

Прарок памаўчаў, як бы ўзважваў так і гэтак усе просьбы і скаргі.

— А хібо Хрысту было ле-епш?! — выбухнуў ён нечакана.— Ці лепей было, пытаю вас?

Стары хвіліну патаптаўся, як бы выбіраў сухое месца, як бы збіраўся з думкамі.

— Сядзіць у цямніцы за народ, а побач — жулік і бандыт Варава. Прыходзіць ад Понці Пілата пасланец ды кажа: «Варава, ты свабодзен, тваё месца зойме Ісус!..» I народ узняў гэтаго Паўтарака на рукі ды яшчэ з лікаваннем папёр на волю! Як было ўзірацца на ўсё з крыжа і цярпець божаму сыну?!

Нечаканы паварот гутаркі і тон прарока публіку ашаламіў. Людзі як бы перапалохаліся, што недагледзелі, далі прамашку, сказалі зусім не тое, што трэба.

— Ах, Альяшку, няўжэ-э! — падтакнула нейкая бабка.— Ён то, вядомо, столькі за нас выцерпеў, бедны, што нам грэх тут нават і рот адкрываць са скаргамі!

— Вы лепш паглядзеце, да чаго раснусцілі дзяцей сваіх! — без лагічнай сувязі з мукамі Хрыста і скаргамі мужыкоў, а пад уплывам таго, што было на душы, крычаў ужо прарок. — Не шануюць нас з вамі, бясчэсцяць!.. Толькі каторае ад зямлі адраеце і ўжэ наравіць цябе вучыць!.. Яйцо курыцу вучыць!.. Хібо гэтак абыходзіліса калісь мы са сваімі бацькамі?!.

— То ж з хаты выганяюць, Альяшку!— горка заплакала бабка з перавязаным вокам.— Хто дзе бачыў, каб мацеры даводзіласо падаваць у суд на родных дзяцей, каб судзіцца са сваімі сынамі? Старэйшы, як суне мне кулаком — зоркі пасыпаліса!.. А потым кажа — вон з хаты, га-га-га-га-а!..

— I выганяць такія, чаго ад іх чакаць, калі гарадскую распусту перанялі! Мы пры сваіх старых нават вылаяцца не смелі, не то што закурыць!..

Альяш сябе ўзвінціў да такога стану, што аж тросся, вочы яго блішчалі, і на твары з'явіліся плямы.

— Настане, ужэ хутко настане тое, што ў святым пісанні сказано: «Будзе горкі плач і скрыгат зубоў, горы на нас палезуць і каменюкі ўсіх нас накрыюць!..»

Перапалоханыя бабкі ўжо плакалі наўзрыд. Дзядзька супакоіўся, хвіліну зноў перабіраў нагамі, сумна падумаў аб нечым, затым махнуў рукой:

— Ат, чаго мы тут будзем тырчэць? Пойдзем лепш у цэркаўку, памолімсо!

6.

Пілігрымы з палёгкаю ўздыхнулі, удзячна загулі і, зачараваныя прастатой і мудрасцю легендарнага прарока, пачціва расступіліся — прапускаючы яго наперад.

Праз шчыльны шпалер целаў Альяш накіравауся да дубовых дзвярэй, паабапал якіх на сцяне былі намаляваныя два божыя асветнікі з сумнымі лікамі,— яны трымалі доўгія, разгорнутыя да зямлі хартыі са славянскай вяззю. Людзей, хто стаяў з краю, раптам абуяла шалёная адданасць да святога — бабы рынуліся цалаваць яму ногі. Дзядзька тады яшчэ не хадзіў з дужымі целаахоўнікамі, якія потым бесцырымонна адціскалі народ. Яшчэ не залашчаны, шчыра абураны Альяш то сілай выдзіраў нагу з нечых абдымкаў, то, як на распаленую патэльню, ставіў яе на штосьці жывое і мяккае, то выпадкова трапляў ботам у твары.

— Ты што, дурніца, хочаш?!— прастагнаў ён перапалоха-ны не на жарты, вырываючыся з клубка цел і шчэпленых рук.

На прыступках дзядзька перавёў дых, насцярожана азірнуўся.

Ніхто не крыўдаваў. Наадварот! Тыя, хто атрымаў у зубы ці ў галаву ботам, нібы дакрануліся да нечага запаветнага і нават шчасліва ўсміхаліся.

У крайняй дзяўчыны быў рассечаны твар і вусны. Бараду і шыю яе залівала кроў, жывымі макавымі кветкамі расплы-валася яна па белай кофце. Дзяўчына яшчэ нават не разумела, што адбылося, твар прамянеў маладой адухатворанасцю, а вочы блішчалі — у іх свяціўся водбліск спазнанага шчасця.

— Во, маеш, каб другі раз ведала!— з абураным шкадаваннем пракрычаў Альяш. — Бо выдумалі штось!.. Ікону цалуйце, я такі самы чалавек бы ўсе!

Дзядзька з-за халявы вывалак даўзёрны ключыска, са старэчай няўклюднасцю адамкнуў пудовы замок, і расхіліў да адказу масіўныя палавіны, ды пайшоў у сярэдзіну.

Праз акенца ў купале цадзілася цьмянае святло. З распяцця цяжка звісала абвітая гірляндай з дзеразы і барвінкавымі вянкамі худзёрнае і доўгае цела Хрыста. Зіхацелі падсвечнікі з тоўстымі, размаляванымі залатымі спіралькамі свечкамі — па дваццаць пяць злотых за штуку. Пад іконамі, абкладзенымі ручнікамі, трымцелі аранжавыя агеньчыкі лампадак, ад іх ірдзелі жывое серабро на абразах і незлічоныя пеўнікі на вышываных палотнах ручнікоў. Свежа памытую падлогу бабы густа пасыпалі падвялым аерам ды сітнікам.

Дзядзька патэпаў да алтара, апусціўся на адно калена і пачаў шаптаць малітву. На душы ў яго было моташна.

Альяш не мог забыцца Базылёвых шпілек і памятаў, як на яго глядзелі з падворкаў людзі. Баяцца, паважаюць. Але, нябось, грыбоўшчынцы не забыліся, як жонка з-за дзяцей цэлае жыццё кароткае ваявала з ім супроць царквы, надрывалася на рабоце, як ён яе лупцаваў. Сын яму не дараваў, папрасіўся на вайну і загінуў на аўстрыйскім фронце. Абедзве замужнія дочкі не захацелі яго нават прызнаваць. От праўда — хто хоча быць лекарам другім, не павінен паказваць ран сваіх.