Вершалінскі рай - Страница 26

— Нічого, і без шапак пастаім!— спакойна разважыў той селянін з Глінян, які нядаўна прывязваў карову.

— Бог нават травы, лесу ці жыта і то не зраўняў, а ты на прыкмеце ў госпада!— лісліва выгукнуў нехта з натоўпу.

Альяш на гэта нічога не адказаў. Ён уздыхнуў, са спачуваннем паківаў галавой ды ціха прамовіў да людзей:

— Мае вы бабы, мае вы мужчынкі, мае чадо!.. Туліцеса, бы бяздомныя авечкі, не ведаеце, якого бога шукаць!.. Папы, кудлы, не любяць вас, не лю-убяць, ого!.. Цярпець усіх нас яны не могуць!.. Я ведаю, ім — абы малебень адправіць і грошы вырваць!.. Няма ў іх ніякай веры, няма!.. Прапілі яны сваю веру, прапілі-і, прабалява-алі і панам яе прадалі!

Натоўп, звязаны ў адно цэлае настроем, бы сухая салома, загараецца ад слоў, якія адпавядаюць іхняму настрою. Тады застаецца толькі людзям загадваць.

— Ох, прадаюць нас, прадаю-уць!— прашамкала бяззубым ротам і цяжка ўздыхнула бліжэйшая бабка.

— Яшчэ я-ак!— уздыхнулі іншыя.

— А чаго ты ад іх хацела?!— жвава павярнуўся Альяш да бабкі і напаў на яе, нібы цётка з ім не згаджалася.— Нават у Бібліі пра гэто напісано!.. Адзін чалавек ішоў калісь у Ерусалім ды трапіў на бандытаў. Розныя паўтаракі здзерлі з яго вопратку, пакалечылі, пазбыткавалі ўволю і пакінулі ледзь жывого. Праходзіў блізко бацюшко, паўзіраўсо на пабітаго ды пайшоў сабе далей. Гэтаксамо прайшоў мімо левіт-дзячок. А ўбачыў яго просты мужык-самаранін, і толькі ён зжаліўсо. Затрымаў сваго асла, злез, перавязаў чалавеку раны, завалок слабого ў пастаялы двор, пакінуў яму нават яшчэ і грошай на лячэнне!

Апавядаючы з паперці прытчу, бацюшкі сотні гадоў людзям гаварылі, што пад выглядам міласэрнага самараніна быў сам Хрыстос. Тлумачэнне легенды ў даслоўным значэнні выстаўляла яе зусім у іншым святле. Таму людзі як бы анямелі ад начаканасці, а ў іхніх вачах застыла абуранае здзіўленне: «Ага-а яны ашуквалі нас, падлы!..»

— У святым пісанні гаворыцца, што так было калісь, так е і цяпер!— правіў далей прарок.— Ад папоў і дзіяканаў няма чаго добраго нам чакаць! Ого, дачачаешса ад кудлаў і лайдакоў, а як жа — кішэнь трымай шырэй!

Людзі на цвінтары асмялелі. Словы прарока іх адразу зблізілі, узрадзілі ў кожным адчуванне сваёй значнасці таго, за што яны змагаюцца. Альяшову думку жыва падхапіў многагалосы хор:

— Праўда твая, Альяшку! — Так яно і е!

Яны ўпершыню мітынгавалі пра тое, што дагэтуль гаварылі толькі за вуглом.

— Ратуй нас, няшчасных!— крычалі ўжо некаторыя са слязьмі ўміленага захаплення і надзеі.

— Усявышнім табе ўказано праз Іаана Кранштацкаго!

Уздым масы перадаўся ўжо і Альяшу. У яго па-маладому заблішчалі вочы, шэры твар раптам паружавеў, сам ён зрабіўся порсткі, маладжавы, нават як бы падрос, а голас павысіў да віску:

— Папы, гэтыя махляры кудлатыя, вас палохаюць, што калі не будзеце слухаць іх, то звёзды з неба паспадаюць!.. Вы нікому з іх не верце!.. Кожнаму звязда загарыцца ў вашых сэрцах, і яе агонь напоўніць вашыя душы! Вы толькі аднаму мне верце!.. Я вас вывяду ўсіх на дарогу!.. Мяне нічога не ўтрымае!.. Я кіем удару па моры, вада расступіцца, і павяду вас па сушы!..

Альяш у парыве афекту ўзмахнуў рукамі.

— Павяду, от пабачыце!

У простых і адсталых людзей закладзена якаясьці містычная пашана ад алегорый і прытчаў. Асабліва на іх уздзейнічаюць біблейскія сказанні. Таму аб'яўленае прарокам загіпнатызавала натоўп.

Акрыяўшыя і падабрэлыя людзі, гэтыя барадатыя, з засмяглымі і патрэсканымі вуснамі дзядзькі, з густа збараздованымі плугамі жыцця тварамі бабулькі і свежыя маладзіцы, у якіх шчокі і шыі былі кранутыя, як чэсаны лён, загарцам, а валасы старанна раздзеленыя на прабор, узіраліся ўжо на грыбоўшчынскага Майсея з адданасцю, бязмернай надзеяй, поўнымі любві і веры вачыма, поўныя прагнай гатоўнасці, і гэта прыдавала ім натхнёнай велічы. Бы дзеці, якія ані хвіліны не сумняваюцца, што ў дарослага ёсць сродак, каб споўніць любое жаданне, загаіць кожную больку, людзі дружна пацягнулі рукі да прарока, а з глыбіні душ паляцелі просьбы:

— Вядзі нас, Альяшку, у зямлю абетаваную!

— Саваофе Ілья, злітуйса над намі!

— Гора нам!

— Толькі ты можаш уратаваць усіх — ты ў бога на прыкмеце!

— Бяры маю душу, бяры мае рукі і ногі, бяры мае малітвы і рабі з імі што хочаш, адгэтуль я не пай-ду-у! — заплакала, завішчала, забілася ў істэрыцы жанчына.

— Сколькі да цябе ішлі, не адганяй ты ўжэ нас, грэшных! — расплакалася бліжэйшая цётка.

Зараўлі ўжо і другія расквеленыя бабы, і над пагоркам доўга гучаў іхні плач.

Чытаць Альяш пісанне то чытаў, але здарылася гэта ўжо надта даўно. Бедны інтэлект непісьменнага мужыка з забітай і глухой вёсачкі ўжо не знаходзіў патрэбных параўнанняў з Бібліі, не знаходзіў і слоў, каб растлумачыць, куды ён збіраецца іх весці і што паказаць. Выпаліўшы завучаную прытчу пра міласэрнага самараніна, пра зоркі і мора, Альяш запнуўся. На ўспамін нічога не прыходзіла. Не нараджалася ў галаве ніяк, бытта дзядзька ўпёрся раптам у глухі плот і — ні з месца.

Няёмкае маўчанне панавала нядоўга. Побач стаяла Альяшова апора, твор яго жыцця і ўся яго гаспадарка — царква.

Альяш уздыхнуў ды стаў апавядаць пра званы. Пачаў жаліцца людзям на майстроў.

— Думаю так: трэбо нам файныя павесіць, каб іх у абедню не забівалі крынкаўскія, калі пачнуць званіць там... Каб нават у Гарадку было чуваць, і ў Бераставіцы, Саколцы... Адзін трэ пудоў на шэсцьдзесят адліць, а тыя — меншыя... Ды майстры, халера на іх, вельмі много грошай хочуць злупіць! Шэсць тысяч злотых за галоўны!.. Я ім кажу: «З усяе Грыбоўшчыны згані вам кароў, і то не хопіць на адзін бом!» Не згаджаюццо! А што ім?.. Гарадскія жулікі абодва, хібо ім нашаго мужыка зразумець?.. А даведаліса — аж у Пярэмышлі, ля Карпат!.. Дак дураць мяне, што рысу-уначак на іх выляпяць... Хто іхнія малюнкі разглядаціме, наверх мо палезеш з-за гэтаго?!. Трэ нам каб добро званілі!