Вершалінскі рай - Страница 107

107

— Цацалішт ён!.. Хрыштапрадавец!.. Каб ён у тым пекле, каторым нас усіх палохаў, на шамым дне шмажыўшо!.. Чэрці даўно па ім шумуюць там, пане!.. Мне вы ве-ерце, я шамая штарая ж бабаў тутэйшых, ілгаць вам не штала б!

— То колькі маўчаць?! — азвалася ўжо трэцяя бабка, што гэтаксама засталася ля разбітага карыта.— Мала і я слёз выплакала, молячы ўсё, каб дачка выздаравела ад чахоткі?.. I аж тры авечкі самыя лепшыя заперла яму, бы дурная, кужалю і грошай столькі ўбухала, а для чаго?.. Каб прапілі яго апосталы на чале з тым Рогусем!

— Ох, і папілі-і яны, а людке мае, папілі-і, пабаля-ва-алі!..

— Тыднямі, бывало, не цверазелі, з дзеўкамі пазакрываў-шыса ў тым Вершаліне, а мы папрыходзімо і валяемса пад цэрквай, як быдло тое!.. I лебедзеў сабе развялі, і карпаў, карасікаў розных, цьфу!..

— Аднімалі ад дзяцей, ад сябе, зносілі ім, звалакалі, а яны — збыткі знайшлі!.. Я апошні кужаль заперла, каб ён дачцэ старосты на імяніны мазалі мае падараваў і майстрам на анучы!..

— Дзе гэто бачыў хто, каб гэтак людзей абдурваць?! Штолькі народу падбухторыў, задурыў усім голавы, а ўсё — дарэмна! Бярыце яго, пане, ён — антыхрышт! Ішчаны бог, магу вам пабажычча, перажагнаюшо швятым крыжам — во!..

Піліпіха ўрачыста прыклала кіпцюры да лба, жывата і плячэй.

— Бальшавікі яго пашкадавалі ды нават у газету патрэт унь які намалявалі, але вы забірайце яго ў сваю гміну і ўсыпце старой халеры бізуноў па самыя годзі, няхай адрыгнецца старому д'яблу наша дабро і слёзы, хай папачухаецца хоць!

Не хаваючы сваёй гідлівасці да бабак, прадстаўнік выбранай расы доўга і паблажліва ўсміхаўся ды моршчыў лоб — усё стараўся іх зразумець.

— Во, на тым падворку жыве! — падказала Піліпіха.— Хапайце гіцля, покуль не ўцёк! — А ён можа, бо прыткі на ногі шчэ!

— Чаму ж не быць прыткім, хібо спрацаваўсо дзе, як твой мужык? Усю жызню толькі людзей ашукваў!

Немец глянуў туды, куды паказвала бабка Піліпіха, і ўбачыў на парозе старога.

— Ком, ком! — пакліка ў яго.

4.

Покуль на вуліцы пра яго гаварылі, дзядзька Альяш стругаў сабе зубы да грабель і не азіраўся. Ці ён прыкідваўся, ці і праўда не пачуў, што яго клічуць.

— Во, бытта хтось і паверыць яму, што не чуе! — пакпіла Піліпіха.

— Хітры надто!

— Хітраваць навучы-ыўсо, падло!

— Не можа пагадзіцца, што скончыласо яго панаванне...

— Ком, ком, антыхрыць!..— паманіў Альяша афіцэр рукой з бліскучым на сонцы залатым пярсцёнкам на сярэднім пальцы ды зарагатаў таму, што вельмі ж смешна ў яго атрымалася новае слова.

— Ком тутай, абэр шнэль!.. Прэндко, прэндко!..

Не надта спяшаючыся, Альяш падняўся і паглядзеў, хто кліча. Тады ён у шчыліну спарахнелай сцяны ўсадзіў лязо нажа, абтрос з кашулі стружкі, прыставіў недакончаныя граблі, і згорбленая яго фігурка з шэрымі, як зямля, нагамі ў ссохлых на косць апорках Тэклінага бацькі накіравалася да брамкі. На спакойным дзедавым твары была абыякавасць.

— На, что деляль? — з нядобрай усмешкай спытаўся афіцэр, калі перад ім узнік стары.

З дабрадушнай пагрозай немец упіваўся асалодай уладара — распарадчыка чужога жыцця і смерці. — На, на, что деляль, расказваць, лёс! лёс!

Стары маўчаў.

— То гавары, Альяш, гавары, калі пан начальнік цябе пытае, чаго набычыўсо і маўчыш! — падагнала яго Піліпіха, нібы хлопчыка, які нашкодзіў і перад бацькам не хоча прызнацца, аднак прызнанне гэтае надта неабходна.

— Нябось, як пры кім то і язык праглынуў! — гаварылі бабкі, бо хацелі б Альяша бачыць перапалоханым цяпер іхняй скаргай.

Гэтым часам грыбоўшчынскі дзед па-ранейшаму не выказваў ні страху, ні хвалявання.

— А нічого такого!..— загаварыў стары сумным голасам, як гаварыў заўсёды.— Яна пайшла раніцой, а я каля хаты цэлы дзень таўкусо... Гуркі паліў, капусту... За граблі потым узяўсо... Тады са сланэчніка вылез гэты... Я яго прапёр з агарода... Ён сабе думаў, што я яму паспрыяю, але я яго — кіём, гіцля!..

Дзядзька ўлавіў суровы позірк магутнай Макарыхі і адразу прыкусіў язык.

Затое прагныя і жорсткія бабы, каторыя на яго гарбу збіраліся апынуцца ў раі і з-за гэтага поўзалі перад ім на каленях, цалавалі ногі і лесцілі, цяпер бязлітасна яму помсцілі.

— Падзівіцеса, як прыдурваецца яшчэ! — бушавала Піліпіха.— Як шваю морду верне!..

— Бы глухі, дурны!..

— Пане, але, каб вы бачылі, які ён быў раней!.. Ці ён так гаварыў з народам тады, спытайце вы яго!..— дапамагала Піліпісе тая цётка, што шкадавала авечак.— Я да яго з хворай дачкой паўзу, то ён мяне крыжам сваім так і ўдарыў па галаве маёй!.. Во сюды!..— зняўшы хусцінку, цётка таропка паказала пальцам, а голас яе ад жалю зламаўся.— Жалезным!

— Ох, якія ён з нас збыткі рабіў!

— Нам казаў маліцца, а сам з тымі сваімі апостала-мі, ашуканцамі,— ні ў бога ні ў чорта не верыў!..

— З Парыжа віны і лікёры выпісваў!

— Папілі-і, пабалява-алі нашым потам і слязьмі, а людке-е ж вы мае! — з асалодай помсціла былому сябру касцістая і высахлая, як леташняя былінка, цётка Піліпіха.— Ён нават каханку сабе завёў!

— От, шчаміло, ніяк не адстане ад старого! — бурчала Макарыха, баючыся пярэчыць адкрыта, каб гэтыя бязмозглыя курыцы не выдалі хлапца.

— Мужа яе забіў, у яму заваліў, і паны яму за гэто нічого не зрабілі!

— Юзікава хрышчоная маці, ля, і цяперака ўбіваецца па кросным сынаві, а гэтаго за забойство чалавека толькі тры ночы ў халоднай патрымалі!

— Бо з панамі за адно быў!

— За адно-о, дальбо, за адно-о!..

— Трымаў увесь час іхнюю руку!..

— Антыхрыст, нячысты!.. Вы, пане, немцы,— людзі справядлівыя, вы яму не дару-уеце!..

107