Вершалінскі рай - Страница 106

106

— Эй, папаша!..

Альяш узняў галаву — са сланечніка выставала пілотка са звяздой.

— Старык, слухай, немцаў у вас няма?

З юнацкай даверлівасцю, як бы з пахвальбой баец ужо ўстаў на ўвесь рост. Падтрымліваючы, нібы грудное дзіця, правай рукой левую, хлапец смела пакрочыў да старога.

— Я ўцёк з калоны палонных!.. Нас гналі па шашы ў Ваўкавыск! Ды во, адзін фрыц стрэліў уздагон, і куля дагнала мяне ўжо ў кустах!.. Глупства, не надта баліць нават... I косць, здаецца, не пашкоджаная...

У сваім новенькім вайсковым адзенні зліваўся з зелянінай агародчыка Васька Лужын з Кастрамы, які зрабіў свой першы гераічны ўчынак на вайне — покуль што вырваўся з няволі. Ён патрабаваў не так той перавязкі, бо аўтаматная куля прашыла адно мяккія ткані, рану зацягнула струпам,— як патрабаваў прызнання свайго ўчынка і чалавечай спагады. Яшчэ яму надта хацелася пад'есці якой-небудзь стравы ды неабходна было спытацпа пра дарогу. I хлапец быў упэўнены, што ўсё гэта тут атрымае.

— Бабы твае дома?.. Перавязацца бы!..

Насустрач байцу нёсся раззлаваны Альяш.

— А-а, папашу сабе знайшоў? — віскнуў ён ды з завіднай лёгкасцю сперазаў салдата грабліскам па маладых плячах у тонкай хлапчатабумажнай гімнасцёрцы.

— Воўк табе папаша, а не я, цацаліст ты!.. Во, во, маеш яшчэ, атрымлівай!..

Прыкрываючы параненую руку, перапалоханы хлапец адступаў у сланечнік.

— Пач... Пастой!.. Дзядуля, я ж ру-ускі, асле-еп?! Чалаве-екам будзь!..

— А ты — чалавек, думаеш?! Ты — бальшавік!.. Агітатар!.. Цацалісты паршывыя!.. Папрыходзілі сюды, бо думалі, вам тут Амерыка з даларамі будзе, пажывіцеса!.. Цара скінулі і ўжэ палічылі, што так вам гэто пройдзе? О-го, немец вас хутко паставіць на пуць ісціны!.. Іхні Гітлер — самім богам пасланы на вас!

— Но, но-о, дзед, ты што...

— Звязду пачапіў?! У немцаў на пражцы выбіто «бог з намі»! Яны вам пакажуць — усіх падмятуць, пачакайце!..

Да іх падляцела Тэкліна суседка, тоўстая цётка Макарыха, і сваёй магутнай фігурай засланіла хлапца, запрычытала:

— Ах, сыно-очак, ах, зо-олатца, і да каго ж цябе лёс накіраваў, да каго ж ты прыстае-еш!.. Ці такі табе дапаможа?! У такого і снегу зімой не выпрасіш!.. Ён роднаго сына калісь на верную смерць паслаў і хоць бы што!.. Ад яго абедзве ўласныя дочкі паадракаліса нават!..

— Я ж не ведаў, мамаша, даруй, ей-богу!.. Бачу, з барадой чалавек...

— О! ізверг гэты!.. І-ірад!.. Ідзі ў той будынак, сынок, з новай страхой каторы, я зара туды вады прывалаку і бінту якога!.. Накармлю, ты ж, мусі, галодны?— адразу цётка зразумела, чаго хлапцу трэба.— Перавяжам цябе, ліст падарожніка прыкладзём ці ёду якого знойдзем!.. Пасілкуешса, сынок, ды адправішса вечарам да сваіх!..

Макарыха абрынулася на старога:

— А ты, дурань, прэч адгэтуль!.. Шчэ і Тэклі пра ўсё раскажу, то яна грабліско гэта на табе паламае, бо я і рук паганіць не стану, цьфу!.. Начмуціў у сваёй Грыбоўшчыне і да нас прыпёр?.. Тут не дамо табе развярнуцца, запамятай, не на такіх напаў!.. У-у, жыў, жыў на белым свеце столькі і нічому не навучыўсо, дурным і здохнеш ужэ!

Макарыха павяла байца ў гумно.

3.

К абеду ў Празнікі заглянулі немцы.

На чале з афіцэрам у вёсачку завіталі салдаты другой лініі шукаць трафеяў. Убачыўшы немцаў, мужчыны ўсе як адзін пахаваліся, у апусцелых хатах засталіся толькі старыя і дзеці.

На агародах і падворках немцы падабралі парваныя плашчпалаткі. Падабралі снарадныя гільзы. Сярод выгана стаяла паламаная павозка. Нямецкія салдаты казённае барахло ляніва паскідвалі ў павозку, і афіцэр загадаў гаспадыні з бліжэйшага дома:

— Як вернецпа твой муж, каб вёз эта фура нах Свіслач, фэрштэен?

— Скажу яму, скажу-у, павязе-е!..— паабяцала перапалоханая цётка.

Афіцэр паклікаў бабак.

— Кто знает камуністэн унд юдэн? — спытаўся ў іх, блытаючы нямецкія, польскія і рускія словы.— Альзо, аўфпасэн: ко-му-ніс-тэн унд ю-дэн кто ве?

Бабкі доўга маўчалі, прыкідваліся дурнымі.

— Э-э, паночку, адкуль яны ў нас могуць быць? — нарэш-це адважылася Макарыха.— Усенькія камуністы, мабыць, пахаваліса ў сваю Маскву, там іх і шукайце, а не тут! I юдаў у нас з роду не было — па гарадах яны ўсё больш круцяцца!..

Немец са шкадаваннем паківаў галавой.

— Малеко, яйкі, маслё?..— каб хоць якую выцягнуць карысць ад іх, паказаў афіцэр пустыя сумкі.

— Гэто мо-ожно!..— ажывіліся бабы.

Каб чужынец адвязаўся ад вёскі, каб злыдні сабе пайшлі хутчэй, цёткі салдатам сунулі яек, далі і масла. Нават удоваль напаілі ўсіх малаком.

Ужо афіцэр сабраўся весці ўзвод у суседняе сяло, ды сярод жанчын з'явіўся зморшчаны, бы сушаная груша, карычневы твар бабкі Піліпіхі. Яна ўзняла на немца свае шэрыя вочы, якія ўжо, як вочы птушак, абвалаквала мутная пялёнка, і бяззубым ротам раптам прапішчала:

— Па-ане, вы пыталіша пра камуніштаў!.. Але вы пашлухайце, што я вам рашкажу!.. Затое ў нас антыхрышт е!.. Дальбо, праўда!.. Чачаліст, фэрштэй?..

Людзі ў недаўменні паўзіраліся на бабку.

— I праўда! — падхапіла ўжо другая.— Той, каторы здрадзіў сваёй веры! У гэнай хаце жыве!..

— Хаваецца там ужэ цэлы мешач! — удакладніла Піліпіха.— Як выпусцілі яго шаветы, так і хаваецца ўсё!..

— А што яму рабіць застаецца, калі гэтак усенькі народ ашукаў?!

— Ды маўчыце ж вы, цётко, што гэто мелеце языком дурным, што вы ўздумалі? — цыкнула на абаіх Макарыха.— Не слухайце вы гэтых дурных баб, пане, яны нічого не фэрштэюць!.. От, жыве тут адзін сабе цмут!

Але жанчына толькі гэтым паддала старой жару. Зморшчаная і бяззубая Піліпіха, якая некалі рабіла стаўку на «Вершалінскі рай» ды гэтак ужо была блізка да вечнага збавення, цяпер разлютавала:

106