Вершалінскі рай - Страница 94

Цётка трывожылася толькі аднаго — як дзеці спаткаюць сваю маці. Ці не адмовіліся ад яе, не праклялі, што яна, нягодніца, пакінула іх на чужбіне ў голад ды разруху?

Якія яны цяпер?..

Сын калісьці гэтак перажываў, што малы, ці падрос потым?..

Маня баялася гусей, ды галава ёй вельмі кружылася, калі даводзілася часамі цягніком ехаць, але ж тады не было чаго і ў рот пакласці!..

А калі яны, не дай бог, і праўда печаныя той страшнай пячаткай і пойдуць у пекла?..

Тады кінецца яна богаві ў ногі, стане маліць, поўзаць за ім па ўсім небе, цалаваць кожны раменьчык на яго сандалях, каб і яе пусціў туды разам! Яна з радасцю, з найвялікшым шчасцем прыме за іх страшныя агні, мэнкі і цярпенне!

Але ж гэтага не можа быць — яна столькі малілася, цярпела, несла крыж і верна служыла богу, што гасподзь, напэўна, даўно злітаваўся і тыя страшныя кляймы загаіў!..

У жахлівым чаканні сярод багамолаў шаптаў малітву і сам прарок. У яго «пасланні к Народу» быў вызначаны толькі ракавы дзень, а цяпер людзям не цярпелася ведаць — калі ж наступіць той самы момант — раніцой, у абед?! Многія жадалі ўдакладніць, крадком прабіраліся да прарока і спрабавалі спытацца. Альяш злаваў, нервозна ўсхопліваўся ды некуды бег.

Піліпіха падказала:

— Ходзіць далей ад народу і там з усявышнім гаворыць!

— Вядомо, клопату цяпер у яго — бы ў генерала! — з гонарам вызначыў Давідзюк.

— Галава задурана, такое дзе-ело!..

— Дзяды і прадзеды дарэмно чакалі!..

— Нічого! Анёлы затрубяць, і яны таксамо ўваскрэснуць!..

— Цяпер уваскрэснуць усе-е!..

Тым часам дзядзьку Клімовічу сапраўды было не да іх. Ён ужо не мог не бачыць, што перабраў. Практычнага мужыка, які ў ім цяпер прабудзіўся, разбірала вінаватая ўзбуджанасць ды неспакой — што ж з гэтага такі выйдзе, як яму быць?! Альяш чакаў бяды і ліхаманкава шукаў выйсця.

Штосьці падобнае здарылася і з Іванам Мурашкам. Калі «сіяністы» над Мухаўцам прымалі крашчэнне, Іван, не падумаўшы, пахваліўся, што можа пайсці па вадзе, як Ісус Хрыстос. Багамолы адразу прысталі да яго — пакажы цуд! Іван вымушаны быў лезці ў рэчку.

Мурашка не ўмеў плаваць, а вада дасягала яму ўжо да каленяў, пояса, пачала заліваць грудзі... Бы не сваімі нагамі галоўны «сіяніст» сунуўся на стрыміну і ліхаманкава чакаў аднекуль ратунку, а прагныя да незвычайнага яго багамолы абмерлі — вось-вось іхні прарок выберацца наверх і пакрочыць па вадзе, бы па асфальце...

З моста за камедыяй назіраў вясковы хлапец. З Івана ён смяяўся, абзываў старым чудзікам, а тады ўсадзіў пальцы ў рот і абсвістаў. Калі ж прароку вада пачала даставаць плячэй, а галоўны «сіяніст» усё сунуў на стрыміну, хлапец авантурыста аблаяў матам.

Прарок павярнуў назад.

— Во, з-за яго паганых вачэй і плюгавага языка не магу паўтарыць цуда! — абурыўся ён, выбіраючыся з Мухаўца.— Трэба, каб ніхто не сумняваўся!..

I багамолы Мурашку паверылі.

Да дзядзькі ж Альяша ратунак покуль што не прыходзіў, і ў яго было такое адчуванне, бытта нясецца стрымгалоў у гібельную адхлань.

6.

А ў гэты час Грыбоўшчына спакойна сабе ўкладвалася да сну. Толькі ля плота на каменнях сышлося крыху моладзі. Юнакі і дзяўчаты пазіралі ў бок царквы на мігатлівае зарыва, слухалі званы ды з маладой легкадумнасцю абгаворвалі падзею.

— Ну, дзісь свінні мелі чым пажывіцца на выгане! Столькі хлеба, сыроў, яек ды крупы рознай і недаедкаў багамолы пакідалі на траву там!

— Цэлы тыдзень надворныя будуць падбіраць!

— I шмацця рознага колькі валяецца!

— А наша цялушка ледзь не падавіласа! Хустку засмактала! Добро, што канец выставаў і тато выцягнулі!.. Ладная шаляновачка!..

— Будзеш мець да пасагу! Вымый толькі, а то так — замуж не вазьму!

— Шчэ ўсенькую агіду стану браць!.. Завалакла ў роў ды кінула жабам на гнёзды — хай сабе апалонікаў у тых анучах выводзяць!

— Наш малы навалок лахманоў з дванаццаць! Крынкаўскі Пінкус, каб убачыў, цэлую кішэню грошай даў бы!.. Але тато прымусілі малого назад усё перці!

— Пакідалі, бытта ім нічого ўжэ не трэ! Цікаво, як заўтра падбіраць стануць!.. I выдумалі ж — канецсвету!..

— Ахвота, скажы, людзям глупствам займацца!.. На каменнях ля плота былі і госці. Мелі рацыю ў Крынках тыя мужчыны, хто сумняваўся ў поспех іхняй місіі!.. Усё для хлопцаў цяпер здавалася куды складаней. Таму сядзелі яны моўчкі, прысаромленыя, ды нават зайздросцілі бадзёраму аптымізму і легкадумнасці вяскоўцаў.

Для Нішта Мулі Альяш напомніў цадзіка, да якога ён з бацькам ездзіў у Столін. Там ён убачыў звычайнага старога, які з-за стала манатонна іх павучаў:

«Калі вы раніцой мыеце рукі, то далоні трэба трымаць апушчанымі над тазам. Як будзеце трымаць іх паднятымі ўверх, то за рукавы пацячэ вада!..»

I ўсе сабраныя яўрэі, разам з імі і яго бацька, прыйшлі ў захапленне ад мудрасці святога.

За абедам пажылыя і самавітыя людзі ледзь не біліся, вырываючы адзін у аднаго абгрызеныя цадзікам курыныя косткі. Са звар'яцелымі ад шчасця вачыма смактаў такую костку і яго бацька, здаецца, і не дурны чалавек...

— Ці толькі яны з'ехалі з глузду? — уздыхнуў заклапочаны Нішт.— А як нашыя багамолы перад свой новы год сябе паводзяць? I таксама мітусяцца, і пеўняў белых над галавой рэжуць, і нічога не ядуць, адно мо-оляцца — бытта больш і свету не ўбачаць! Перад пасху новы посуд мыюць у рэчцы, у печы агню не развядуць самі!..

— Іншы ў суботу нават ключа ў кішэні не носіць!— падха-піў сябар Мулі.— Ідзе-такі праз мястэчка ды кідае іх перад сабой!..

Грыбоўшчынскім хлопцам надта ж хацелася даведацца ў крынкаўскіх сяброў — ці праўда, што яўрэі і цяпер на хрысціянскай крыві пякуць мацу?.. Калі гэта хлусня, шчэ пакрыўдзяцца!.. Яны перайшлі да абгавораў католікаў, набожных татар з Крушынян, сакольскіх караімаў і лютэран-немцаў...