Вершалінскі рай - Страница 8

Грыбоўшчынцы, калі хадзілі да рэчкі, у лес ці на поле, то не бескарысна, а — па грыбы, ягады, шчаўе ці траву. Таму цяпер яны не маглі ні хвіліны спакойна сядзець.

Паказаўшы на байдарку, Майсак хмыкнуў:

— Хэ!.. У такую шкарлупу — ні сена пакладзі, ні мяшок бульбы ўкінь!

— Для распусты гэто!— згадзіўся з ім Клімовіч.— Пазалазяць у іх ды грэюць трыбухі і льшды!.. Цьфу, як гадко!..

— I я кажу!.. Або унь рыбу вудзяць. Ну якая ім карысць з гэткай работы?!. Як ужэ лавіць, то так, як ловяць у студзянскіх сажалках — кломляй або сеткай, а то стаяць невядома колькі слупам, пакуль павісне што на гэту пугу! I не абрыдне ім!..

— Бо нічого іншаго, Майсак, не маюць да работы!.. От, дурнота ўсё і разбэшчанасць!

Рэшткі хлеба людзі паклалі ў торбу, і ўся кампанія пакрочыла на вакзал. Горад яшчэ спаў. Цяпер абураліся бабы.

— Сонца ўзнялося, а яны ўсё яшчэ ў пасцелях вы-лежваюцца! — дзівілася Піліпіха.

— У нас спіна паспее задубянець да гэтай пары, так наробішса! — дадала суседка.

— Бо жывуць чужымі мазалямі і выядаюць усё смачнейшае, што ты выгадуеш ці заробіш!— растлумачыў Майсак.

— Ох і жуву-уць!— падхапіла Хрысціна.— Гэто ж яны булкай і цукрам кожны дзень ласуюццо, а ты купіш якого кухана ў нядзелю, то не ведаеш як дома дзяліць!

— Адрыгнецца ім ўсё гэто!

Піліпіху, якая праслужыла ў паноў не адзін год, расчулілі ўспаміны:

— Бабы, каб вы адно пабачылі, дальбо, сабакі ў іх ядуць смачней, чым нашыя дзеці!.. У маіх быў кабель, то не кожную каўбасу ёў!.. I ў аддзельным пакоі жыў!..

— У хаці?! — дзівілася Хрысціна.

— Дальбог!

Альяш не вытрываў:

— Не ведала? У іх нават нужнікі ў пакоях! А паедзем, бывало, на манебры і мой «ваша благародзя» бярэ з сабой луджаны гаршчочак. Такі — з ручкай! Ноччу, падло, лянуецца выйсці на двор, раніцой яму бяры гэто і вынось, цьфу!

— Ліхо іх ведае, як панскія насы і церпяць! — здзізілася, Хрысціна і аб'явіла з гонарам: — Свайго Жучка я нават і ў сені не ўпускаю. А дзеці ў мяне змалку прывучаныя бегаць у прыстаўку!

— Праўда, бабы, не ўсе добро маюць так, беднякі е і тут! — сказала трэцяя цётка.— Аднаго спыталі: «Дзе жывеш?» — «Пад лодкай ля ракі!» — «А дзе жыве твой брат?» — «У мяне на кватэры. Скразнячок абоім галаву асвяжае, і купанка пад бокам!»

Памаўчалі. Ім насустрач важна крочыў чыноўнік — пан пад гальштукам, са стаячым накрахмаленым каўнерыкам, з бліскучымі шчыблетамі.

— А надуўсо, чысто бусел на нашым выгане! — паказала на яго Руселіха. — Божа, як сумно, мусі, быць такому чалавеку!.. Ні табе пасмейса, бы іншыя людзі, ні ты сядзь сабе на траву, не падзівіса на сонцо, не ўлезь у што-небудзь!.. I як ён зможа рабіць цэлы дзень у гэтакім адзенні!..

Клімовіч таксама паглядзеў з абурэннем на выфранчаных гараджан:

— Робяць яны? Як бы не так!.. У іх свято кожны дзень! Або кніжачкі ў цянёчку чытаюць, або збяруццо і палітыкуюць!..

Альяш перажываў за брата. I Максім хадзіў вось па гэтых самых вуліцах! Крочыў па іх і ў свой апошні дзень... Ён спадзяваўся атрымаць вахмістра па службе і з удзячнасці госпаду богу за павышэнне намерваўся пабудаваць у Востраве на могілках каплічку. Так і не ажаніўся, усё збіраў грошы...

2.

Грыбоўшчынцы апынуліся на пероне.

Замрузаныя змазчыкі рыхтавалі ў дарогу паравоз — абстуквалі яго малаткамі, дакручвалі гайкі, залівалі масла ў хадавыя вузлы.

Ля буфета з брызентавым навесам тоўпіліся пасажыры першага і другога класа — элегантныя вайсковыя з шаблямі пры баку, свяшчэннікі і прыказчыкі з сакваяжамі ды ўзбуджаныя і рухавыя яўрэі, якія заўсёды кудысьці спяшаліся.

З аранжавым шнурком ад нагана, важна, бы генерал на пастаменце, сярод перона тырчаў гарадавы, выглядаў сабе які-небудзь занятак ды падкручваў чорныя вусы.

Маладая яўрэйка насіла скрыначку з дарожнымі пакетамі, а вакол яе бутэлек і фруктаў увіваліся восы. Памаляваныя вусны латочніцы яшчэ больш адцянялі белае цела дзяўчыны, а яе прыгажосць напамінала буйную кветку ў цяпліцы, якую мог пашкодзіць першы вецер.

У лужыне паміж рэльсаў блішчалі, пераліваліся перламутрам тлустыя плямы машыннага масла, моклі акуркі і шкарлупа ад яек.

Спалоханыя жанчыны глядзелі на ўсё гэта з насцярожа-най цікавасцю.

— Смярдзіць як нафтай!.. — зморшчылася Руселіха.

— Ля, ён і праўда — увесь з жалеза!— дзівілася з паравоза яе сяброўка. — Паглядзеце, а дым і зверху, і знізу валіць клубамі!.. Страшыдло якое, фу!..

— Альяш, а як ён едзе?— дапытвалася Хрысціна.

— У той пузатай бочцы ўстаўлены вялікі кацёл. У ім грэюць ваду, каб кіпела! Унь тым чорным камнем грэюць! Пара з катла б'е, хлешча па калёсах і штурхае вагоны!

— А-а!..— здзівіліся яны хорам ад таго, як проста створана пачвара і адразу страцілі да яе цікавасць.

— Каб што добрае прыдумалі, а — гэто, чортавы фокусы! — уставіў Майсак.

— Не бог яго стварыў! Людзям зрабіць яго падказаў антыхрыст! — зноў загаварыў Альяш.— Цяпер ад іх уздоўж чыгуначнага палатна ўсе вёскі, лясы пагарэлі!.. Нават трава не расце, каровы перасталі даіцца!

— Бачыш, якая бяда на народ! — уздыхнула бабка Піліпіха. — Шчэ паморак і да нас дойдзе!

— А чаму свіней пакасіло так у нашай вёсцы? Усё ад гэтых фігляў! Чыноўнікі дапалі да грошай і, думаеш, храмы за іх будуюць?.. Калі пакроўскі сабор у Гродне пачалі, а унь — у рыштаванні стаіць і шчэ стаіціме колькі!.. Іхнія выдумкі давядуць, што шылам хлеб есцімем! Трэ было пешшу дабірацца да Кранштата, ды не паспею вярнуцца да жніва!

— Далёко, Альяшку! — паспачувала яму Піліпіха.— Ты ўжэ пацярпі на гэтым смярдзючым д'ябле, памолішса там за нас, а мы памятаць усе будзем, як стараешса для вобчаства!