Вершалінскі рай - Страница 56

— На тыдзень па два разы хаджу ў пракляты Ваўкавыск! — паскардзілася Кірыліха.— Ногі да каленяў стаптала, толькі да сына не дапускаюць. Камендант турмы кажа:

«Не дуры, бабо, нам галавы, ён шчэ пад следствам ўсё, і ні з кім бачыцца яму не дазволено!.. Не трэба было дазваляць, каб выступаў супроць уласці!..»

Так ні разу і не паказалі, ні пісьма не перадалі!.. Ці хоць ведае мой Валодзька, што гэтак для яго стараюсо?..

— А маго Ёзіка, кажуць, надто білі! — заплакала Сахарыха.— Паб'юць, паб'юць, а тады шчэ й вады ў нос наліваюць!.. Пальцы прышчымляюць у дзвярах!.. Здаецца, каб можно было, увесь гэты збытак на сябе ўзяла б, хай бы яму палегчало б — кожную жылачку яму з сябе выпарала б!.. Толькі што ты, цёмная баба, можаш! Ноччу не магу спаці, хоць ты што хочаш!.. I ў рот нічого не лезе!.. Калі ўсе палягуць, стану на калені перад іконай мацеры божай і малюсо, малюсо, малюсо ды плачу...

Хімка ўздыхнула:

— Доля мацярынская — не дай бог! Недарма моляцца дзве Марыі!.. У нас пра мацярок вельмі добро гаварыў прапаведнік з Ліды,— сабралася яна расказваць зноў.— У нейкім там царстве пасадзілі ў цямніцу хлапца. Маці пайшла таксама па начальству, а самы галоўны ёй і кажа:

«Не хадзі, не дуры нам галавы, бо ніц не дапаможа! Выйшаў царскі ўказ, заўтра ў дванаццаць гадзін ударыць вялікі звон і сына тваго на пляцу смерцю пакараюць!»

Маці гэтаксама, як вы, плакала, убіваласа, ноччу галавы да падушкі не прытуліла, а раніцой падумала так — уратаваць зусім яго не магу, але хоць пару хвілінак сыну дарую. Узабралася бедная на званіцу, прытаілася ды чакае. Калі кат занёс сякеру над галавой асуджанага і званар ужэ тузануў за вяроўку, каб падаць знак, яна падставіла рукі пад звон. Язык жалезны ўдарыў у мяккое, і звон той, вядомо, не прагучаў. Так маці і трымала рукі, покуль іх не адбіло!..

— Дзіво што рукі падставіла пад тое жалезо! — скрозь слёзы загаварыла цётка Сахарыха.— Тваё дзіця задаволено, яму добро, то і ўсе мацерыны радасці, ўсё шчасце!

Бабы ўсхліпнулі пачырванелымі насамі, пачалі выцірацца ражкамі хусцінак.

Для мяне і брата цётка Хімка была за няньку. Адчуваючы, у якой яна цяпер пашане, я цётку сваю слухаў, напаўняўся гонарам і быў з Хімкай сэрцам. Толькі хлапечае самалюбства мне не дазволіла выказаць сваю любоў Хімцы ўголас — мне ішоў ужо адзінаццаты год. Затое нецярплівы і маладзейшы на тры гады мой брат дачакаўся, калі цётка змоўкне, вырваў сваю галаву з маміных рук і спытаў:

— Цёцю, а вы, праўда, больш у Грыбоўшчыну не вернецеса?

— Пайду, Валодзечка, пайду, дзетка! — паспачувала яму Хімка і прыгарнула пляменніка.

— А-ай, не трэ-эбо больш, я з вамі зноў спаць буду! — узмаліўся ён.

— Дурненькі. Я там у іх — міраносіца. Без мяне ім ніяк не абысціса.

— А што вы там носіце?

Бабы рассмяяліся.

— Так богавы служкі называюццо! — прыняла ўсур'ёз братава пытанне цётка.

— А-а!..— са шкадаваннем працягнуў Валодзька.

— Мушу туды ісці, сынок, бо мне сон такі прысніўса і бог загадвае, каб я служыла дзядзьку Альяшу.

Хімка ўздыхнула з забабоннай пакорнасцю ды зноў звярнулася да сябровак:

— Ах, і сніцца мне, бабы, бытто я анынуласа ў аблаках, але не магу аглянуцца, бо вішу, і баюсо, каб не праваліцца ў бездань. Гляджу — перада мной на хмары якіясь людзі вылежваюццо. Бы на беразе разлягліса і грэюццо на сонейку!..

«Дайце руку, каб я ступіла на цвёрдае!» — прашу іх.

«Не можам,— кажуць.— Пачакай, хутко будзе ісці той, хто падасць!»

I во, а людцы вы мае, бачу нейкую ўжэ цень і чую за сабой пах. Але такі дзіўны арамат, такі дзіўны, што за ім, здаецца, пайшла б на край свету! I цень гэтая і пах блі-ізяцца да мяне памаленьку, блі-ізяцца!.. Хтось падае руку, але не-е, не ба-ачу яго, а чу-ую толькі ўсё той пах, а бачу адну цепь!.. Хтось той сціскае мне моцно руку, сцягувае на хмару, а рука такая сі-ільная, цё-оплая і таксамо пахучая, паху-учая!.. Тады той нехто кажа:

«Ідзі за мной, адно не азірайса ні налево, ні направо, ні назад!»

I мы некуды крочым. Збоч сцежачкі анёлы з залатымі дзідамі стаяць і нам кланяюццо, ластаўкі снуюць. стрыжы вішчаць, буслы лётаюць...

I тут ён раптам мяне пытае:

«Ці памятаеш сваё прозвішча?»

Я думаю, думаю і ніяк не ўспомню прозвішча, нават — дзявочаго. Тады нехто той падводзіць да варот гэтакіх, бы ў Казані былі ля той гімназіі, дзе мой Яшка з вашым Ёзікам вучыўсо, але куды большых, ды з такімі бліскучкамі, як агонь жывы, з вісюлькамі рознымі, і кажа: «Чытай!»

I я чытаю... Толькі адно слово там: «Светач». Першы раз такое слово чую і бачу, дальбо, напісаным... Я адразу прачнуласа, упала на калені і давай бясконца маліцца!

Хімка ў заканчэнне аб'явіла зачараваным малым:

— Сам гасподзь бог, Валодзечка, паказвае мне быць светачам: хадзіць па людзях, насіць ім праўду пра вучэнне прарока, пра грыбоўшчынскаго дзеда Альяша! А мо і ты, калі вырасцеш, станеш некалі такім...

Сахарыха ўздыхнула з зайздрасцю:

— Якая ты, Хімачко, шчаслівая!.. А так табе было цяжко, так трудно, так ты тут кукавала, і так мы цябе шкадавалі ўсе — аж страх і ўспомніць!

Хімка згадзілася:

— Было! Праўду людзі гавораць, што, пазачыняўшы ўсенькія дзверы, усявышні хоць вакенцо для ратунку чалавеку пакіне!

ЧАСТКА ДРУГАЯ

Раздзел першы

1.

Альяш прагнаў манахаў, і тыя вярнуцца пабаяліся. Бацюшку з Вострава, важнаму архірэю і чыноўнікам Гродзенскай кансісторыі паказаў фігу, і гэтыя паны нічога яму не змаглі зрабіць...

Такія звесткі зноў разварушылі сялян, і псіхоз вакол Альяша як бы атрымаў другое дыханне. Цяпер яшчэ больш магутныя патокі жанчын ды мужыкоў хлынулі пехатою, на каленях, фурманкамі ды веласіпедамі па незлічоных дарогах і дарожках Заходняй Беларусі ў Грыбава. Прыбыўшы пад цэркаўку, людзі падалі на калені і спявалі толькі што створаны Паўлам Бельскім новы гімн прароку: