Вершалінскі рай - Страница 36

— Бачыўсо са сваімі хлопцамі. З плянтаўскімі Пракопчыкамі, Яўгенам Курзай з Новаго Вострава... Перад пагалоўным вар'яцтвам і яны толькі моўчкі паціскаюць плячыма! Калі і закажам у цэнтры афішкі, ніхто не стане іх чытаць, адно ў турму сябе паддамо!.. От каб палкі войска кінуць супроць іх, тады і затрымаў бы мо гэтае шэсце!

Покуль пасланец прагна піў ваду, бацька заўважыў:

— Дзіво што наз'ягджаласо. З аднаго Страшава паехало фурманак колькі, а палічы ўсе вёскі!.. Знайшоўсо адзін абармот і водзіць усіх нас за нос, халера!— аж скрыгітнуў ён ад злосці зубамі.— Пабраць бы добрыя бізуны ды пачаць свянціць па парадку — дурнота з іх умэнт вылецела б!

— Не дапаможа, Нічыпар! — запярэчыў яму Сахарышын сын, Ёзік.— Наадварот. Тады шчэ больш будуць ехаць — ужэ як да святого велікамучаніка! Разумнікі знайшліса ў Канюках. Багамолаў білі. У пляных ямах мачылі. Калючыя драты папярок дарогі працягвалі... Бачаць — нічога. Калі багамолы сабраліса на маленне ў «каўчэг» перад партрэтам Альяша, хлопцы падпалілі будынак. Што ты думаеш? Не ўцякалі з агню нават — палічылі, што гэта воля боская. Хлопцы потым сілай іх вывалакалі! А чаго дабіліса? Пагарэлі каровы, свінні, а багамолы пасталі яшчэ больш заядлыя.

— То ён толькі так гаворыць, а сам нават сястры роднай не змог адгаварыць, каб не ішла туды! — напомніў Салвесь.— Не так гэто просто, халера, ого!..

З сямі тысяч «кэпэзэбоўцаў» большая палова сядзела ў турмах, астатнія члены Кампартыі Заходняй Беларусі былі ў падполлі. Такім падпольшчыкам быў і Ёзік. Хлапец у бежанстве скончыў у Казані школу.

— Маеш рацыю, Салвесь! Да рэлігіі трэ адносіцца асцярожно, — пачаў тлумачыць задуманы Сахарышын сын.— Яна вырасла з туманнага, неасэнсаванага мышлення, з палітычных, культурных і эканамічных уплываў. Рэлігійныя легенды і цячэнні творацца не як рэзультат таго, што знаходзяцца наіўныя і трапляюць на вуду, Нічыпар, якому-небудзь шарлатану ці хітраму ашуканцу. Родзяцца — па неабходнасці, запаўняюць вакуум, што ўтвараецца ў людскіх душах.

Пабачыўшы, што гаворыць незразумела, хлапец думку праясніў:

— Вазьму сваю маму. Я прайшоў гімназію, бачыў рэвалюцыю, перачытаў масу кніжак, словам, атрымаў маральны зарад, таму ў любых умовах знаходжу занятак для душы — мне ніколі не бывае сумна быць самаму з сабой. Маму ў такім напрамку не выхоўвалі, але душа іхняя не можа цярпець пусткі і патрабуе сваго. У бацюшцы разуверыліса. Была ў вёсцы «Грамада», то і яны, бы малыя, з дзяўчатамі спявалі колішнія песні, танец стары нам паказвалі, нейкія гускі з дзеўкамі пяклі... Нават у царкву перасталі хадзіць! Як за-бракло для душы занятку, маму і пацягнуло да Альяшовай рамантыкі! I іх брат мусіў дзісь везці ў Грыбаво! Так што лягчэй абазваць людзей дурнямі, але гэта не так.

— Маеш рэхт,— здаўся бацька.— Грыбоўшчына — тупік, куды паны загналі народ!

— Яшчэ й які! — згадзіўся Ёзік.— Гэта не значыць, што нам трэ маўчаць і цярпець. Мікалай, будзеш у Вільне на з'ездзе, пра ўсё раскажы! Проста ўстань перад сходам ды выкладвай! Мо газета якая падхопіць. Лепш было б, каб які-небудзь паэт ці пісьменнік зацікавіўсо грыбоўшчынскай з'явай, як калісь Караленка — мултанцамі!

— Слухайце, а Павел Бельскі з Пянькоў — той, што ў гуртку чытаў нам свае вершыкі, цяпер Альяшу служыць! — успомніў Мікалай.

Іншыя мужчыны таксама спахапіліся — і яны ведаюць «грамадоўцаў», якія прысталі да прарока.

— Во! — падхапіў Ёзік.— Успышка рэлігійнага псіхозу ў Грыбоўшчыне ўзнікла як духоўная патрэбнасць. Лягчэй за ўсё мужыкоў аблаяць і закляйміць — цяжэй зразумець! Свалачныя паны закрылі ўсе выхады імкненням людскіх душ, пакінулі толькі гэты.

3.

Прадстаўнікоў на з'ездзе магла чакаць турма, таму дэлегатамі мужчыны вызначылі адных халасцякоў.

Суму хлопцам сабралі невялікую, на гэтыя грошы ў Вільна паехаць магло толькі двух. Цягнік туды пятляў праз Беласток. Мужыкі прыкінулі — калі садзіцца ў Гродне, будзе танней, пасланцоў змогуць адправіць больш. У Вільне дарогу хлопцам аплацяць, вярнуцца будзе за што.

Як толькі мужчын не стала, у нашай хаце пачаліся зборы. Бацька пазычыў швагру камізэльку, рыжыя боты з цвёрдымі халявамі, а маці паўшывала гузікі і адпрасавала брату кашулю. Боты былі на два нумары завялікія. Мікалай выслаў іх тоўстым слоем кулявой саломкі. Кахановіч хацеў нават яе набраць з сабой, але швагер абразуміў:

— Здурэў? Такого дабра знойдзеш у кожнай вёсцы! Саломы табе хто пашкадуе?

Са свежымі брытвеннымі парэзамі, залепленымі паперка-мі, прыйшлі гатовыя ў дарогу Мікалаевы два сябры з Меляшкоў. Франтаватыя хлопцы пазычылі яшчэ сакваяжык з меднай ручкай, паклалі ў яго сала, хлеб, гальштукі. Накрышылі ў запас самасаду ды сталі развітвацца.

— Не падлазь толькі там дзе, а то галаву ўраз складзеш! — трывожна пацалавала яго мама.

— А-ей, бяды колькі! — зухавата кінуў брат.

— Ну,— напомнілі аб сабе і астатнія хлопцы.— Дзеці па нас плакаць будуць?

— Але і лезці без дай рацыі на ражон няма ча-го!— напомніў ім бацька.— Найлепшы герой той, хто справу зробіць і жывым застанецца!

Каб не трапіць лішні раз на вочы паліцыі і даносчыкам, хлопцы адправіліся ў дарогу на ноч, а мы з Валодзькам, як калісьці цётку Хімку, іх праводзілі. Я аж да лесу валок цяжкі сакваяжык і з нецярпеннем прыкідваў, калі дзядзька Мікалай вернецца — з падарункамі, незнаёмымі пахамі і навінамі.

Без адпачынку страшаўцы адмахалі пяцьдзесят кіламет-раў, а раніцой апынуліся ў Індуры. Там знаёмы пекар — аднавокі Іцка — пакарміў іх цёплымі булкамі ды завёў гасцей у сінагогу. Хлопцы забраліся за печ на нейкія маты, знялі пінжакі і паклаліся адпачываць.