Вершалінскі рай - Страница 109

109

— Не дай бог, які ўрэдны быў стары — ніколі не засмяяўса як чалавек, адна Тэкля і ладзіла з ім неяк!

— Такі там лад! Вазілася, бы з калекам! Дзяцей не мела, то завяла забаўку, а потым і кідаць нясмко было!..

— Ліхо яго ведае, як і чаму такім абармотам, якога і да хаты страшно ўпусціць, вераць?! Ці то дурпяў на свеце гэтак много, пі хвароба такая часамі нападае па людзей, як паморак?!

Пасаромленыя бабы маўчалі. Тым часам мужчыны задумаліся, пачалі закурваць. Перад бядой, якая на іх няўмольна навальвалася, на дзядзьку з Грыбава празнікаўцы паўзіраліся цвярозымі вачыма.

Раптам аднекуль прыляцела растрапаная, успатнелая Тэкля, і натоўп пачціва расступіўся. Расшыранымі вачыма глянула жанчына ў вытаптаную лебяду, спатыкнулася на роўным месцы і застыла, бы анямела.

Тэкля нерухома глядзела мінуту, другую...

— Тэклечка, гэто — дурная Піліпіха...— пачала апраўдвац-ца нейкая цётка.— Мы, дальбо, стаялі здалёк і ніц немцу не казалі, а яна ўсё падгаворвала афіцэра!..

— Ды перастаньце вы! — цыкнула сурова яна на жанчыну.

Тэкля яшчэ хвіліну пастаяла, паглядзела на Альяша і дзелавіта звярнулася да мужыкоў:

— Трэ пахаваць. Дапамажэце! Занясём дахаты, і я яго збяру, покуль не застыў! Хто-небудзь з вас труну рабеце!.. Дошкі ў мяне е... Ляжаць у бацькі на вышках, а гэблік — у сенях на сцяне!..

Аляксей Карпюк

Нарадзіўся 14.04.1920 г. у вёсцы Страшава на Беласточчыне (цяпер Польшча) у сялянскай сям'і.

Скончыў два класы польскай гімназіі ў Вільні. У 1939-1941 гг. вучыўся ў Наваградскай педагагічнай навучальні. У гады нямецка-фашысцкай акупацыі ўваходзіў у склад падпольнай дыверсійнай групы. У час выканання дыверсіі на чыгунцы ў канцы 1942 г. быў арыштаваны і адпраўлены ў беластоцкую турму, а адтуль у канцлагер Штутгоф. Увосень 1943 г. уцёк з лагера і прыняў удзел у партызанскай барацьбе. У 1944 г. быў камандзірам партызанскага атрада імя К.Каліноўскага на Гарадзеншчыне. У 1944-1945 гг. служыў у Савецкай Арміі, удзельнічаў у баях на тэрыторыі Польшчы і Германіі. Двойчы паранены. Скончыў аддзяленне ангельскай мовы Гарадзенскага педагагічнага інстытута (1949). Працаваў загадчыкам Сапоцкінскага рана (1949-1951), дырэктарам Біскупцкай сямігадовай школы Ваўкавыскага раёна (1951-1953), у Гарадзенскім педінстытуце (1953-1955), у абласной газеце «Гродзенская праўда» (1955-1957), уласным карэспандэнтам газеты «Літаратура і мастацтва». У 1961 г. скончыў Вышэйшыя літаратурныя курсы ў Маскве. З 1961 г. - загадчык агенцтва «Інтурыст» (Горадня), з 1965 г. - сакратар Гарадзенскага абласнога аддзялення СП БССР, з 1970 г. - упаўнаважаны УААП па вобласці, у 1977-1981 гг. - дырэктар Рэспубліканскага музея атэізму і гісторыі рэлігіі ў Горадні, з 1978 г. - зноў сакратар абласнога аддзялення СП БССР. Сябра СП СССР з 1953 г.

Узнагароджаны ордэнамі Чырвонага Сцяга, Айчыннай вайны I і II ступені, медалямі і залатым крыжам ордэна «Віртуці Мілітары» (Польшча).

Заслужаны работнік культуры БССР (1980).

Памёр 14.07.1992 г.

У друку дэбютаваў у 1953 г. аповесцю «У адным інстытуце». Выйшлі кнігі аповесцей і апавяданняў «Дзве сасны» (1958), «Данута» (1960), «Мая Гродзеншчына» (нарыс, 1960), «Пушчанская адысея» (1964), «Чаго мы варты» (бібліятэка газеты «Голас Радзімы», 1970), «След на зямлі: Скарбы і здабыткі маёй Гродзеншчыны» (1972), «Вершалінскі рай» (1974), «Ольга Корбут» (1977), «Свежая рыба» (1978), «Партрэт» (1983), «Сучасны канфлікт» (1985), «Дзве сястры» (казка, 1986), раман «Карані» (1988). Выйшлі Выбраныя творы ў 2 тамах у 1980 г. і 1990-1991 гг.

Лаўрэат Літаратурнай прэміі СП БССР імя І.Мележа (1986) за кнігу «Сучасны канфлікт».

notes

1

Гэтае, узаконенае ўрадамі каралёў, а потым цароў, жульніцтва зарадзілася яшчэ ў 1690 годзе, калі манахі пад Заблудавам знайшлі цела шасцігадовага хлопчыка. Хтосьці выказаў здагадку, што з малога яўрэі бралі на мацу кроў. Духавенства зда-гадку клікуш падтрымала, нябожчыка аб'явіла велікамучанікам ды распаліла страсці.

I пяцьдзесят, і сто, і паўтараста гадоў таму назад вялізныя натоўпы сялян на чале з дзесяткамі бацюшак і архірэяў, у суправаджэнні эскадрона казакаў урачыста насілі карычневую дамавінку з мошчамі ад Заблудава да Крынак, з Крынак да Ваўкавыска, з Ваўкавыска да Свіслачы, Навагрудка і Слуцка... Тысячы пасталоў і ботаў узнімалі дарожны пыл, над людскім патокам шапацелі харугвы. Развяваючы на ветры свае доўгія космы, нечалавечымі галасамі, як у бочку, раўлі малітвы, гугнявілі тропары тоўстыя папы, чадзілі кадзіламі, а сотні вёрст, парэзаных каляінай пясчаных дарог, бабы высцілалі палатном.

У такія дні пусцелі вёскі. Спатыкаць мошчы збягаліся старыя і малыя. На вуліцу выносілі накрытыя сурвэтамі сталы з боханамі хлеба, сальніцамі і збанкамі вады, да гасцей паўзлі на каленях калекі з надзеяй выздаравець.

Калі папы прыпыняліся ля сталоў свянціць хлеб і ваду, ашалелыя ад веры мацяркі паказвалі сваім дзецям, як Габрусёк з дамавінкі ківае ім паколанымі пальчыкамі і заклікае да помсты, а чорная сотня падбухторвала на пагромы яўрэйскае беднаты. Багамазы завальвалі Гродзеншчыну абразамі заблудаўскага дзіцяці, вучні царкоўнапрыходскіх школ зубрылі оду: «Святой Гавриил, угодник Христов, какие ты муки принял от жидов...»

2

Легендарныя пачвары, якія бытта жылі на Вавеле.

3

У канцы мінулага стагоддзя адбыўся працэс над сектантамі-мужыкамі з вёскі Стары Мултан з-пад Камы і Вяткі. Ён праславіўся на ўсю імперыю дзякуючы ўдзелу ў ім Уладзіміра Галакціёнавіча Караленкі.

4

Шчаслівы той, хто жыве ў доме бога і хваліць яго вечна! (Па-гебрайску).

109