Вершалінскі рай - Страница 44

Два архімандрыты падвялі да ўладыкі Альяша ў адной бялізне. Падалі паднос з ножніцамі.

— Возьми ножницы и да-аждь ми я-а!..— рэчытатывам загадаў уладыка.

Альяша хоць і вучылі перад гэтым, ён пераблытаў усё і загаду не выканаў. Уладыка сярэбраныя ножніцы сам тры разы кінуў на зямлю, сам іх падняў, падрэзаў дзядзьку лохмы крыжам і даў яму імя — Іаан. Прысутныя бацюшкі праспявалі тры разы — госпадзі, памілуй! — напялілі на старога падраснік, і на гэтым пастрыжэнне скончылася. ,

Службу ў царкве архірэй даручыў весці бацюшку з Вострава — айцу Якаву. Будынак загадаў Альяшу здаць пад распіску протаіерэю крынкаўскага сабора — айцу Савічу.

У памочнікі новаму Іаану ўладыка прыставіў маладога ігумена Серафіма з трыма манахамі, якіх прадбачліва ўзяў з Гродна.

Зрабіўшы ў вёсачцы столькі пературбацыі, уладыка ў апошні дзень прастаяў з раніцы да абеда на паперці, даючы магчымасць бабкам абслюнявіць пацалункамі сваю мясістую і валасатую дзясніцу, цётак блаславіў і тады адправіўся дамоў.

2.

Самае парадаксальнае, што ва ўсім гэтым спектаклі, які выклікаў не то авантурыст, не то фанатык, не то ўпарты самадур ды ўцягнуў у сваю гульню тысячы цёмных і абяздоленых сялян, часамі нават перадавыя людзі бачылі нешта такое, з-за чаго сімпатызавалі грыбоўшчынскаму дзіваку, а сэрцы іхнія пачыналі ў грудзях часцей біцца.

Тлумачыцца ўсё проста.

Пры тым страшэнным беззямеллі, якое цярпелі нашы перанаселеныя вёскі, праваслаўная царква ў Польшчы валодала 142 тысячамі гектараў (стан на 1932 г.)! Бацюшкі паходзілі з багацеяў. Летам, калі мужыкі з жанкамі і дзецьмі надрываліся ў полі ад цямна да цямна, на іхніх вачах матушкі з гладкімі папоўнамі вылежваліся ў цянёчку. Сем'і свяшчэнні-каў харчаваліся кожны дзень так, як сялянскія толькі на вялік-дзень, а іхнія дзеці вучыліся ў гімназіях — разам з дзецьмі багацеяў.

Урад праводзіў палітыку акаталічвання і паланізацыю беларусаў. Варта было яму выказаць пажаданне, і ў цэрквах адразу папы сталі службу весці па-польску; толькі пагроза ўсеагульнага непадпарадкавання прыхаджан прымусіла-такі іх чытаць пропаведзі па-ранейшаму.

Які мог аўтарытэт мець бацюшка ў працавітага, зайздрос-нага, чулага на сацыяльную несправядлівасць і прызвычаенага да самастойнасці мужыка Прынёманшчыны, у галаве якога скрозь пласты містыкі, забабонаў і цемры пачалі ўжо прабівацца першыя расткі класавай свядомасці?

Поп — прадстаўнік труслівага праваслаўя, гісторыя якога амаль не ведае канфлікту паміж уладай свецкай і царквой,— для больш свядомых сялян быў не толькі тым самым папам, але яшчэ і ненавісным прыслужнікам каланізатараў. На вёсцы не было больш высмеянай і заклеймаванай анекдотамі ды прымаўкамі асобы. А на свеце так заведзена — калі твайму смяротнаму ворагу падставіць ножку чалавек і не вельмі блізкі, ты ўзрадуешся яго поспеху, чалавек стане табе мілым.

У Грыбоўшчыне здарылася штосьці падобнае.

...Айцец Серафім з манахамі пасяліўся на вёсачцы і бытта бы стаў дапамагаць Альяшу.

Ад архірэя не адстаў віленскі каталіцкі епіскап — ён для раўнавагі адправіў туды «Жывыя Ружанцы» .

Вёска, дзе ўчынкі кожнага чалавека на віду, цяпер займела новую тэму для плётак.

Да Чарнецкіх зачасціў вечарамі сам ігумен Серафім — малады і прыстойны мужчына з чорнай густой барадой і з буйнымі белымі зубамі. Часу для размовы з госцем гаспадары надта не мелі, трэба было якраз карміць жывёлу, даіць кароў: ігумен цярпліва гуляў з малымі.

Гуляў айцец Серафім з дзецьмі Чарнецкіх да той пары, покуль не з'яўлялася Зоська з «Жывых Ружанцаў». Апранутая ў кракаўскі кажушок, не ўзнімаючы на мужыкоў вачэй, будучая манахіня пачынала раздаваць малым ласункі, бралася рабіць ляльку з анучак, а Серафіму ў гэты момант прыспічвала якраз адпраўляцца дамоў.

Калі выходзіла потым і Зоська, цётка Насця для цікавасці выглядвала на двор і бачыла заўсёды тое самае. Ля хлява маячыла цень ігумена. Будучая манашка ішла да яго. Абое браліся за рукі і знікалі ў цемры.

— Шчэ з такім фо-окусам! — бурчаў Мікалай і пляваўся: — Бытто не можно сустракацца без пасрэднікаў!.. Ходзяць сюды і час нам толькі аднімаюць!

— Табе шкада, што ходзяць? — бараніла святую пару цётка Насця.— Дзяўчына сваёй начальшцы, мусіць, вытлумачыць, дзе была,— у іх там, бы ў казарме!

— А-а, во чаму яна ў кажушку летам! — здзівіўся Насцін Мікалай.

— Дайшло, дзякуй богаві! — здзекавалася маладзіца з мужа.— Можно падумаць, што ніколі ты не быў маладым!.. Не выдавай іх, глядзі, калі ігуменша заўтра спытае!

— Што ты — я нават рады! Бо не раз думаў — маладая, прыгожая, а карысці — ні людзям, ні сабе!..

Гэтым часам Серафімаў памочнік не менш рамантычна праводзіў час.

Шурка Банадыкоў прыехаў з войска на пабыўку і начаваць напрасіўся ў бацькоў у гумно. Хлапец ужо ляжаў на сене, радаваўся, што ён дома, удыхаў знаёмыя з дзяцінства пахі. Раптам скрыпнулі дзверы, і ён адчуў, што ў гумно ўбеглі двое. Мужчына па-руску нешта трызніў, а жанчына шаптала па-польску...

Калі яшчэ раз скрыпнулі дзверы і наступіла поўная цішыня, Шурка апамятаўся ды вылецеў на пругмень.

— Мабыць, з Альяшовай шайкі айцец Уладзімір з каталічкай зноў марцавалі! — вытлумачыў яму бацька.— Я табе гаварыў — падапры дзверы цэпам!.. О-о, у нас цяпер тут такое, сынок, бывае, што і ў горадзе не пабачыш!..

Трэці манах у вясковай глушы запіў да таго, што пачаў валяцца пад плотам.

Гэтак паводзілі сябе маладыя манахі вечарам. А днём яны абавязак перад кансісторыяй выконвалі акуратна. Усе падарункі, якія народ і далей валок прароку, манахі старанна апрыходавалі ды адпраўлялі ў Гродна. I атрымалася неўзабаве, што Альяш ды яго памочнікі цяпер не мелі нават грошай на соль ды нафту.