Вершалінскі рай - Страница 21

I Нюрка села на парог з каструляй ды ўсю падмысціла.

— О-ох! Аж дыхнуць, дальбох ты мой, цяжко! — паставіла яна пусты посуд на плітку.— Дзісь хібо лягу ў вялікай хаце на гарошмінах, а то шчэ скачусо з лавы!

— Кладзіса, кладзіса, халера іх бяры, заўтра тыя гарошміны вывалачам!

Неўзабаве я лёг спаць. Мяне мучыла расчараванне жыццём. Альяш — суцэльнае ашуканства, як і абнаўленне ікон. Выходзіць, у Грыбоўшчыне няма і замка.

Найбольш балюча перажываў з-за Нюркі.

Дзяўчына харчавалася ў нас разам з бацькамі, а ў памяці маёй чамусьці не запала ў душу, што і як дарослыя ядуць. Зрэшты, я не быў пэўны да таго дня, ці Нюрка ўвогуле ела, як усе.

Цяпер мне выразна прадстаўлялася, як мой анёл з каструлькай кашы ў жываце качулкай варочаецца на падрыхтаванай бяльчанам пасцелі ў вялікай хаце, варочае мокрымі, эмаліраванымі бялкамі ды цяжка дыхае.

Заварвала аднойчы мама крахмал на бялізну і сапсавала.

— Вывалі яго на пругмень, куры здзяўбуць! — паперла мяне на двор з гаршком.

Выйшла нечага на падворак Нюрка, убачыла на траве месіва сіняватага студзеня і спыталася ў бацькі, што гэта такое. Бацька тады якраз быў у добрым настроі.

— Не ведаеш! Гэ!.. Кавалак хмары адарваўсо ад неба!

У Нюркі адразу падкасіліся ногі. Дзеўка ўпала на калені ды пачала шаптаць малітву.

Іншым разам панеслі мы з ёй на балота бяліць палатно. Перад тым як разаслаць на траве, палатно мы намачылі ў возерцы і ў альшынцы крыху затрымаліся. У гэты момант мы і сталі сведкамі драмы.

У вулей вярталася наладаваная ўзяткай пчала. Ляцела напрасткі, праз возерца. Бедная не разлічыла сіл, пацягнула яе ўніз, а бераг быў зусім блізка. На паверхні вады — ні былінкі, ні лісціка, а толькі гладкая, поўная сонечных блікаў фіялетавая прорва.

— Чырк! — пчала кранула ножкамі вады і бездапаможна распасцерла на вадзе крылы. Канец.

Я хапіў кіёк, каб падчапіць няшчасную, ды бойкі акунёк убачыў лёгкую дабычу, бяспечна да яе знізу падскочыў, пчалу прагльшуў і праз пару секунд... выплыў жыватом уверх.

— Цьфу, цьфу, нячыстая сіла! — перапалоханая дзяўчына перажагналася, хапіла мяне за руку, хапіла мокрае палатно ды кінулася ўцякаць.

— Гэто — чорт!— цвярдзіла яна мне, а ў самой на лоб і скроні выступілі бліскучыя кроплі.— Бачыў, як ён ікламі хапіў рыбу?

Перапоўнены жудасным страхам, я неўзабаве вярнуўся да возерца адзін. Сучком пачапіў акунька і добра яго разгледзеў. Брахня! На ім не было ніякіх дзірак. Проста — яго ўджаліла пчала. Рыба гэтак нашпігавана была ядам, што наша кошка потым доўга да акунька прынюхвалася.

Успомніліся мне цяпер перад сном і гэтыя два выпадкі.

Ужо не хвалявала, што Нюрка нас пакіне. Аднак было сумна і нядобра. Цягнула некуды ўцячы. Не хацелася нікога бачыць. Адпала ахвота і ад малення. Я быў нешчаслівы, і свет здаўся такім агідным, што я расплакаўся.

Толькі мае дзіцячыя перажыванні не ішлі ні ў якія параўнанні з тым, што тварылася на вёсках і хутарах, які ажыятаж кіпеў вакол імя прарока.

4.

У наступны дзень паміж Страшавам і Гарадком мы з братам спаткалі пілігрымаў, якія пакляліся дабрацца да Грыбоўшчыны на каленях.

Людскія твары былі нібы вылепленыя з патрэсканага ілу, у які густа наўтыкалі шэрага і рыжаватага шчаціння. Яны мелі пачырванелыя ад недасыпання вейкі, перасохлыя і патрэс-каныя вусны, у іх ліхаманкава свяціліся вочы, а ў выгаралых бровах, у шчацінні, на брудных вісках віселі кропелькі поту.

Калі дзядзькі ўпаўзалі ў вёску, мы з Валодзькам здагада-ліся людзей палічыць.

Малацілі па страшаўскім бруку бруднымі каленямі, падмяталі яго абцёпканымі рэшткамі зрэбных нагавіц ды пакідалі на каменнях свае крывавыя сляды сто восемдзесят тры чалавекі!

Дзядзька Салвесь стаў іх бэсціць.

— Вы — што, маленькія?.. Як вы, дальбо, можаце на людзей глядзець?.. З вас дзеці во смяюццо!

Засмяглымі вуснамі, асіплымі галасамі і з глыбокім перакананнем у слушнасць сваёй справы бліжэйшыя фанатыкі на Салвеся агрызнуліся:

— Фу, фу, адыдзі ты, сатана!

Дзядзька не пакрыўдзіў і мухі, але тут разабрала і яго.

Салвесь хапіў пугу, уляцеў у самую гушчу пілігрымаў, давай іх сцябаць і прыгаворваць:

— Дахаты!.. Дахаты паўзеце, лодыры вы!.. Дурні яловыя, ведаеце, хто такі Альяш?.. Спытайце мяне, я з ім дзевак шчупаў!.. Кабыла мая больш святая!.. Марш да хатаў, дуралеі!..

На дзіва, людзі як бы яшчэ і ўзрадаваліся. На тварах тых, каго дзядзька даставаў пугай, ужо свяцілася шчасце, што яны прагнулі святога таінства, даўно надта чакалі і вось такі нарэшце да яго далучаюцца.

Мармычучы словы малітвы, людзі з баязлівай радасцю — бытта Салвесь збіраўся іх казытаць, падстаўлялі дзядзьку плечы і лезлі, лезлі і лезлі далей, а калені іхнія шкрабыталі па голаму бруку, нібы шамацелі па стале клешні шматлікіх ракаў.

Грэшнікі пачалі свой нялёгкі старт аж на Палессі, напаўгалодныя і брудныя прапаўзлі ўжо з чатырыста кіламетраў...

Раздзел трэці

1.

У Грыбоўшчыне Альяш мусіў выходзіць да народа па некалькі разоў на дзень. У гэтых «яўленнях прарока народу» цяжка і разабрацца, чаго было больш — самаашуканства цёмнай масы, містыкі, даўніх рэлігійных традыцый, якія прабіліся нечакана скрозь гушчу цемры і праз слаі пакаленняў, ці звычайнага авантурызму і шарлатанства.

Зблізку ўсё выглядала наступным чынам.

Да царквы на фурманках і пешшу прыбывалі і прыбывалі новыя людзі. На адведзеную пляцоўку пілігрымы клалі падарункі: вузлы з ільном, воўнай ці ручнікамі, мяхі зерня, звойцы кужалю, звязаных бараноў, авечак і нават курэй. Безупынна кідалі ў вялізныя пустыя бочкі вязанкі сушаных грыбоў, клінковых сыроў, цэлыя галовы воску. Асцярожна выкладвалі ў кашы яйкі.